γαστρίδιο

Ένα από τα αρχικά στάδια της εμβρυϊκής ανάπτυξης. Προέρχεται από ένα βλαστίδιο με μια διαδικασία εγκόλπωσης που αποκαλείται γαστριδίωση. Η αυλάκωση τελειώνει με τη διευθέτηση των βλαστομεριδίων γύρω από μια κεντρική κοιλότητα. Στη συνέχεια, το βλαστίδιο υφίσταται πολύπλοκες μεταναστευτικές διαδικασίες που έχουν σκοπό τον σχηματισμό τριών βλαστικών δερμάτων. Κατά τη διάρκεια των διαδικασιών αυτών, που στο σύνολό τους αποδίδονται με τον όρο γαστριδίωση, το έμβρυο ονομάζεται γ. Στη γαστριδίωση υπάρχουν διαφορές μεταξύ οργανισμών που ανήκουν σε διαφορετικές ομάδες του ζωικού βασιλείου. Σε γενικές γραμμές, η γαστριδίωση ενός ισολεκιθικού ωού, που τυπικό δείγμα είναι το ωό (αβγό) του αχινού, γίνεται ως εξής: Το βλαστίδιο αρχικά χάνει το σφαιρικό του σχήμα και αρχίζει να πλαταίνει. Η διαφοροποίηση αυτή αποτελεί και την αρχή της γαστριδίωσης. Στη συνέχεια, μερικά κύτταρά του αρχίζουν να μεταναστεύουν προς το εσωτερικό της κοιλότητας του βλαστιδίου. Η μετακίνηση αυτή αφορά μεμονωμένα κύτταρα που αποτελούν το λεγόμενο πρωτογενές μεσέγχυμα, το οποίο μετά την ολοκλήρωση της γαστριδίωσης θα αποτελέσει μέρος της στιβάδας των μεσοδερμικών κυττάρων. Περίπου ταυτόχρονα, ολόκληρη η περιοχή του φυτικού πόλου πτυχώνεται προς το εσωτερικό και μετακινείται αρκετά, δημιουργώντας έτσι μια νέα κοιλότητα που λέγεται αρχέντερο. Δημιουργείται έτσι το ενδόδερμα και το εξώδερμα, ενώ μια νέα μετανάστευση μεμονωμένων κυττάρων δίνει το δευτερογενές μεσέγχυμα. Τα κύτταρα του πρωτογενούς και του δευτερογενούς μεσεγχύματος θα αποτελέσουν μαζί τη στιβάδα των κυττάρων του μεσοδέρματος. Η οπή του γ. στην κορυφή του αρχέντερου ονομάζεται βλαστοπόρος και σε άλλα ζωικά είδη εξελίσσεται σε στόμα, ενώ σε άλλα σε έδρα. Ανάλογα με το αν ο βλαστοπόρος είναι το σώμα ή η έδρα του νέου οργανισμού, τα ζώα χωρίζονται σε δύο ομάδες, τα πρωτοστόμια και τα δευτεροστόμια, αντίστοιχα. Η γαστριδίωση σε τελολεκιθικά ωά, όπως για παράδειγμα των αμφιβίων, είναι πιο πολύπλοκο φαινόμενο. Στα βλαστίδια των ωών αυτών, τα κύτταρα του φυτικού πόλου είναι πολύ μεγαλύτερα από αυτά του ζωικού, επειδή είναι πλούσια σε λέκιθο. Το φαινόμενο της γαστριδίωσης σε αυτά μπορεί να αναλυθεί σε τρία στάδια: (α) τη διείσδυση, κατά την οποία τα κύτταρα του φυτικού πόλου μετακινούνται προς το εσωτερικό του βλαστιδίου, (β) την επιβολή, κατά την οποία στα φυτικά κύτταρα που ήδη εισχώρησαν επικάθεται μια στιβάδα ζωικών κυττάρων και (γ) την εγκόλπωση, δηλαδή τη συνεχή μετακίνηση φυτικών κυττάρων μέσω του βλαστοπόρου. Η θέση από την οποία αρχίζει η πρώτη εγκόλπωση των κυττάρων του φυτικού πόλου ονομάζεται ραχιαίο χείλος του βλαστοπόρου. Η εγκόλπωση ολοκληρώνεται με τον σχηματισμό του αρχέντερου, που μερικές φορές ονομάζεται και γαστροκοίλωμα. Μετά το τέλος της γαστριδίωσης φαίνονται πια τα τρία βλαστικά δέρματα. Σχεδόν σε όλους τους οργανισμούς το εξώδερμα και το ενδόδερμα βρίσκονται από τις δύο μεριές της τρίτης βλαστικής στιβάδας, του μεσοδέρματος. Εξαίρεση αποτελούν μερικοί κατώτεροι οργανισμοί, όπως οι σπόγγοι, στους οποίους κατά το στάδιο του γ. υπάρχουν μόνο δύο βλαστικά δέρματα. Μεταξύ αυτών, και σε αντικατάσταση του τυπικού μεσοδέρματος των ανωτέρων ζώων, υπάρχει η μεσογλοία. Μετά ακολουθεί μια ιδιαίτερα πολύπλοκη και σημαντική εμβρυογενετική διαδικασία κατά την οποία σχηματίζονται οι καταβολές βασικών δομών και συστημάτων του οργανισμού (σκελετός, νευρικό, πεπτικό). Το τέλος της διαδικασίας αυτής οδηγεί στο επόμενο στάδιο της εμβρυογένεσης.

* * *

το (Α γαστρίδιον) [γαστήρ]

νεοελλ.

1. κύριο στάδιο τής εμβρυϊκής ανάπτυξης τών μεταζώων

2. γένος Αγγειόσπερμων Μονοκότυλων φυτών

αρχ.

η κοιλίτσα.